‘Het komt nu wel heel erg dichtbij’. Nee, ik heb het niet over liquidatiepogingen, maar over complottheorieën. Nog niet zo lang geleden wist ik alleen van complottheorieën, zoals die over de aanslag op de Twin Towers, de moord op Kennedy, de platte aarde, de maanlanding en de geheimzinnige Illuminatibeweging. Maar tot voor kort had ik nooit iemand ontmoet die serieus in zo’n complottheorie geloofde.
Maar dat is nu snel aan het veranderen. De actiegroep Kick Out Zwarte Piet bijvoorbeeld is volgens velen onderdeel van een complot om de westerse cultuur te vernietigen. Ik zie tot mijn verrassing bekenden op FB daarmee instemmen. De maatregelen tegen de uitstoot van CO2 en de stikstofdepositie zouden onderdeel van een Nieuwe Wereldorde zijn. Bekenden van mij zien daarin wel een kern van waarheid. Het komt wel erg dichtbij.
Gaybeweging
Veel christenen zien ook in de gaybeweging een wereldwijd complot om de traditionele gezinswaarden en moraal te ondermijnen. Sommigen zien, o ironie, Donald Trump als de door God gezonden beschermer van die waarden. En als je dan net als ik bijvoorbeeld gewoon blij bent met de emancipatie van homoseksuelen, die zich generaties lang koest hebben moeten houden, ga je je ineens afvragen: ‘Hé, ben ik ook onbewust onderdeel van een complot geworden?’ Het komt wel erg dichtbij.
Autoritaire leiders
Laatst las ik dat de complottheorieën in plaats zouden zijn gekomen van de grote verhalen, de ideologieën. Ook in plaats van het Grote Verhaal van de bijbel. Eind 80’er jaren, begin 90’er jaren had Fukuyama het over het einde van de geschiedenis, maar voorspelde hij de opkomst van pragmatische autoritaire leiders. En die zijn er gekomen. In Nederland maakte Pim Fortuyn zich op om premier te worden en velen herkenden in hem de herder, die de schapen konden volgen. Hij werd het niet, maar wat te denken van Poetin, Trump, Erdogan, Orban, Xi Jinping … En daarmee zijn ook de nieuwe complottheorieën gekomen. Mede door het gebruik van de sociale media wordt het steeds lastiger om te onderscheiden wat nu waar is en wat niet. En dan is de verleiding groot om je wereldbeeld dan maar te vereenvoudigen. In plaats van de nuances en grijstinten te blijven zoeken, gaan veel mensen, en dus ook in mijn omgeving, mee in het omarmen van complotgedachten, die volop in de krochten van internet te vinden zijn. Van boeren- en Zwarte Pietsympathieën verzeilen ze zo in populistische complottheorieën.
Een mening hebben
Normaal haal ik mijn schouders op en laat het aan me voorbijgaan. Maar als er in mijn kennissenkring en bij mijn coachees zoveel complotgelovigen komen, raakt me dat. Vooral als ik het idee heb, dat dat complotdenken voortkomt uit de behoefte om toch vooral een mening te hebben en dat blijkbaar het Grote Verhaal niet voldoende is. En als ik in gesprek probeer te gaan, blijkt men vaak niet echt over de benodigde kennis te beschikken, die nodig is om je werkelijk een oordeel te vormen over dit soort grote complexe zaken. Vaak worden ‘de wetenschappers’ gewantrouwd, want die zijn onderdeel van het complot. Dat men bij het zoeken naar complotten wel volop gebruik maakt van de wetenschap, die immers internet en smartphones hebben mogelijk gemaakt, vind ik opmerkelijk.
Lef
Het lijkt alsof in deze tijd je het lef moet hebben om níet overal een mening over te willen hebben. En om niet meteen positie te kiezen. Ik parafraseer Franciscus van Assisi “Geef me de moed om een mening te hebben over waar ik verantwoordelijk ben. Geef me de wijsheid om geen mening te hebben over wat ik niet kan overzien. Geef me het inzicht om het verschil tussen beide te zien”. Ik zie het in ieder geval als míjn verantwoordelijkheid om dagelijks te kiezen voor liefde en ootmoed. Dáár vorm ik me graag een mening over. Hoe maken we dat praktisch? Hoe vormen we met elkaar een complot van liefde en ootmoed?
